عناصر غذایی مورد نیاز گیاهان و علائم کمبود آن

شانزده عنصر برای رشد گیاهان ضروری تشخیص داده شده اند.

این شانزده عنصر عبارتند از : « کربن، هیدروژن، اکسیژن، ازت (نیتروژن)، فسفر، پتاسیم، کلسیم، منیزیم، گوگرد، آهن، روی، مس، منگنز، بر، مولیبدن و کلر »

عنصرهای که در لیست عناصر ضروری گیاهان قرار دارند همگی برای رشد گیاه لازم بوده و اهمیت هیچ کدام از دیگری کمتر نیست. ولی مقدار ضروری هر کدام از آنها برای گیاهان متفاوت است.

کربن، هیدروژن، اکسیژن، نیتروژن (ازت) ، فسفر، پتاسیم، کلسیم، منیزیم و گوگرد در مقادیر زیاد توسط گیاهان مصرف می شود لذا آنها را « عناصر غذایی پرمصرف » می نامند. عناصر آهن، روی، مس، منگنز، بر، مولیبدن و کلر در مقادیر کمتری توسط گیاه مصرف می شوند و « عناصر غذایی کم مصرف » نامیده می شوند. عناصر غذایی کم مصرف را اصطلاحا عناصر ریز مغذی نیز می نامند. کمبود یک یا چند ریز مغذی می تواند منجر به اختلال در رشد ، عملکرد و کیفیت محصول شود.

شانزده عنصر برای رشد گیاهان ضروری تشخیص داده شده اند.

این شانزده عنصر عبارتند از : « کربن، هیدروژن، اکسیژن، ازت (نیتروژن)، فسفر، پتاسیم، کلسیم، منیزیم، گوگرد، آهن، روی، مس، منگنز، بر، مولیبدن و کلر »

عنصرهای که در لیست عناصر ضروری گیاهان قرار دارند همگی برای رشد گیاه لازم بوده و اهمیت هیچ کدام از دیگری کمتر نیست. ولی مقدار ضروری هر کدام از آنها برای گیاهان متفاوت است.

کربن، هیدروژن، اکسیژن، نیتروژن (ازت) ، فسفر، پتاسیم، کلسیم، منیزیم و گوگرد در مقادیر زیاد توسط گیاهان مصرف می شود لذا آنها را « عناصر غذایی پرمصرف » می نامند. عناصر آهن، روی، مس، منگنز، بر، مولیبدن و کلر در مقادیر کمتری توسط گیاه مصرف می شوند و « عناصر غذایی کم مصرف » نامیده می شوند. عناصر غذایی کم مصرف را اصطلاحا عناصر ریز مغذی نیز می نامند. کمبود یک یا چند ریز مغذی می تواند منجر به اختلال در رشد ، عملکرد و کیفیت محصول شود.

عناصر پر مصرف:

نیتروژن یا ازت:(Nitrogen)

علائم کمبود نیتروژن در گیاهان متغیر است. عنصر نیتروژن به همراه فسفر و پتاسیم سه عنصر اصلی و مهم مورد نیاز گیاه هستند و در صنعت کود سازی ترکیب صحیح یک یا تعداد بیشتر از این سه عنصر هدف اصلی است. نیتروژن برای رشد گیاه ضروری است و بخشی از هر سلول زنده است. این عنصر نقش مهمی در رشد و عملکرد گیاهان دارد و برای سنتز کلروفیل و افزایش پروتئین گیاه لازم است. کمبود نیتروژن در گیاه احتمالاً شایع ترین مشکل تغذیه ای است که گیاهان را در سراسر جهان تحت تأثیر قرار می دهد با وجود فراوان بودن میزان نیتروژن در جو زمین اما نیتروژن نمی تواند به طور مستقیم در دسترس گیاه قرار گیرد.

وجود مقدار کافی نیتروژن در گیاه سبب رشد خوب سبزینه ( کلروفیل ) گیاه و در نتیجه ایجاد رنگ سبز در اندامهای گیاهی می گردد. کمبود آن سبب توقف رشد گیاه و زردی رنگ برگ های آن می شود. این رنگ زرد ابتدا از برگهای پایینی ( برگهای مسن تر گیاه ) شروع می شود و در صورت تشدید کمبود نیتروژن به برگهای بالای ( جوانتر ) نیز می رسد.

فسفر:(Phosphorus)

فسفر در طبیعت عمدتاً به صورت فسفات وجود دارد. کمبود فسفر، رشد گیاه و پنجه زنی را کند می سازد و کیفیت محصول و انبار داری را کاهش می دهد. از کودهای دامی و معدنی برای تامین مقدار کافی و با ثبات فسفر برای گیاهان زراعی استفاده می شود.

علائم کمبود فسفر در گیاهان: در برگ های پیر دیده می شود وبه طور کلی به شرح زیر است:

رنگ برگ

در هنگام کمبود فسفر رنگ برگ ها سبز تیره، کدر مایل به آبی با ته رنگ برنزی یا بنفش است و رنگ میوه ها سبز و ممکن است به شدت رنگی دیده شوند. در برگ های پیرتر تحت شرایط حاد کمبود، رگبرگ ها به شکل مشبک و قهوه ای رنگ پریده در می آید.

وضعیت فیزیکی برگ

در برخی جهات کمبود ازت و فسفر با هم شباهت دارند. رشد قسمت هوائی در هر دو کند یا متوقف میشود و همچنین برگ ها کوتاه، باریک و نازک میشوند. رشد طولی گیاه عمودی بوده و ساقه های جانبی به ندرت ظاهر می شود. به طور کلی برگها سخت و منعطف و به فرم عمودی در می آیند. یک علامت مهم دیگر، کوتولگی و کوتاه ماندن گیاهان است. به این صورت که گیاهان دچار کمبود فسفر، اغلب با گیاهان جوان اشتباه گرفته میشوند.

وضعیت ریشه

رشد قسمت های ریشه ای کند و متوقف می شود و در نتیجه نسبت حجم ریشه به تاج کاهش می یابد و همچنین ریشه ها از رنگ معمولی خود به رنگ ارغوانی تغییر می کنند.

از مشکلات عمده مرتبط با مصرف کودهای فسفاته عبارتند از:

1.  تهی سازی خاک: تخلیه موجودی فسفر خاک
2. انتقال فسفر به جریانهای آب و سرشارسازی
3. اتمام ذخایر سنگهای فسفات
4. عناصر نامطلوب موجود در سنگهای فسفات
5. ضایعات ناشی از استخراج سنگهای فسفات و تولید کودهای فسفاته

پتاسیم:(Potassium)

پتاسیم (با علامت اختصاری K ) در کنار نیتروژن (N) و فسفر (P) یکی از سه عنصر اصلی مورد نیاز گیاهان است. که به طور فراوان در طبیعت وجود دارد و حدود 2/3 درصد از پوسته زمین را تشکیل می دهد.کانی های رسی منبع اصلی پتاسیم خاک می باشند،اما  قسمت عمده پتاسیم خاک به صورت ذرات معدنی نامحلول موجود است و برای گیاهان غیر قابل دسترس می باشد.تنها فرآیندهای کند هوادیدگی می توانند پتاسیم مذکور را آزاد سازند.بنابراین حتی اگر خاک حاوی مقدار زیادی پتاسیم باشد، ممکن است علائم کمبود آن ظاهر شود، به خصوص هنگامی که عملکردهای گیاه و مقادیر جذب پتاسیم بالا باشد.گیاهان می توانند کمبود پتاسیم در عملکردهای اندک را بدون علائم مشهود ، تحمل کنند.

برای اطمینان خاطر و پایدارسازی یک منبع کافی پتاسیم در خاک به استفاده از کود نیاز است.کلرید پتاسیم که یک ماده معدنی طبیعی است و از رسوبات عمیق استخراج می شود، شکل اصلی کود پتاسیم می باشد. سولفات پتاسیم و نیترات پتاسیم نیزبرای مصرف در دسترس هستند. این کودها عمدتا از کلرید پتاسیم تهیه شده و گران تر می باشند اما برای گیاهانی که به کلر حساس هستند یا در جاهایی که خطر بالقوه غلظت بیش از حد نمکها در خاک وجود دارد، استفاده ار آنها رایج است. کودهای دامی نیز یک منبع مهم پتاسیم محلول در آب به شمار می آیند.

پتاسیم برخلاف نیتروژن و فسفر، در واکنش های مهم بیوشیمیایی گیاه (فتوسنتز و تنفس) نقشی ندارد.  پتاسیم را می توان در محلول های داخل سلول پیدا نمود که کاربرد آن در حفظ فشار اسمزی سلول است (بدین معنی گیاه را از پلاسیده شدن نجات می دهد). بعلاوه پتاسیم نقشی اساسی در عملکرد صحیح منافذ تنفسی (سلول هایی که در زیر برگ قرار گرفته شده اند و با باز و بسته کردن منافذ تنفسی اجازه تعرق گیاه و یا جلوی هدر رفتن آب به صورت بخار را می گیرند)ایفا می کند و همچنین به عنوان آنزیم فعال کننده کار می کند.

آنالیز بافت برگ نشان می دهد که سطح پتاسیم به نیتروژن نزدیک است و در حدود 3 تا 5 درصد وزن خشک را تشکیل می دهد. گیاهانی که کمبود پتاسیم دارند علائمی نشان می دهند مانند کم سبزینه شدن لبه های برگ و پس از آن به سرعت بافت مرده شدن و همچنین ایجاد لکه های بافت مرده در تمام برگ ها که بیشتر از برگهای پایین تر آغاز می شود. از آنجایی که پتاسیم در گیاه قابلیت تحرک دارد، علائم کمبود در برگهای مسن تر ظاهر می شود.

بهره وری گیاه از پتاسیم نه تنها به موجودی پتاسیم در خاک ، بلکه به میزان سایر عناصر غذایی نیز وابسته است: مقادیر بیش از حد (NH₄) یا منیزیم، جذب پتاسیم را مختل می سازد. پتاسیم در تغذیه دام نیز از اهمیت زیادی برخوردار است

نگرانی اصلی محیطی در رابطه با پتاسیم،از دست رفتن حاصلخیزی خاک از طریق کاهش پتاسیم خاکهای کشاورزی می باشد. در خاور نزدیک و بخشهایی از جنوب و جنوب شرق آسیا، علیرغم این که نیاز به پتاسیم معادل نیتروژن است، مقدار کود پتاسیم مصرفی کمتر از 10 درصد کود نیتروژنه می باشد. اگر چه پتاسیم بیشتری نسبت به نیتروژن باز چرخش می شود (برای مثال در کودهای آلی و بقایای گیاهی) و پتاسیم از کانیهای خاک نیز قابل دسترس است ولی مقدار اندک پتاسیم مصرفی نشان دهنده کاربرد نامتوازن کود می باشد. این عدم توازن موجب نگرانی است و ممکن است دلیلی برای عدم افزایش عملکرد در بسیاری از کشورهای در حال توسعه باشد. دیگر نگرانیها را آثار غیر مستقیم تشکیل میدهد که عبارتند از:

1- کمبود پتاسیم ممکن است توانایی گیاه در بهره وری از نیتروژن را کاهش دهد و موجب افزایش بالقوه آبشویی نیترات شود.

2- فقدان پتاسیم می تواند حساسیت گیاه به بیماری را بیشتر کرده و نیاز به کاربرد آفت کشها را افزایش دهد.

تحرک و حساسیت به آبشویی پتاسیم از نیترات کمتر و از فسفات بیشتر است. پتاسیم به ذرات رس متصل می شود و انواع مختلف رس، پتاسیم را با شدتهای مختلف، از اتصال ضعیف سطحی (مانند رسهای کائولینیت) تا اتصالی که توانایی دسترسی برای گیاه را محدود می سازد( مانند رسهای اسمکتیت)، نگه می دارند. خاکهای شنی آلی و سبک دارای ظرفیت نگهداری پتاسیم اندکی می باشند.

تلفات پتاسیم از طریق فرسایش یا آبشویی، نوعی خسارت است اما هیچ نگرانی محیطی یا بهداشتی را در پی ندارد.

کلسیم و منیزیم :(magnesium & calcium)

کلسیم و منیزیم از جمله متداولترین عناصر موجود در پوسته زمین می باشند، اما خاکها از نظر میزان این عناصر و توانایی دسترسی آنها برای گیاهان، تفاوتهای زیادی نشان می دهند. میزان نیاز برخی گیاهان زراعی به کلسیم از آنچه که خاک می توان تاًمین کند، فراتر می رود.

کلسیم برای تقسیم سلولی و برای کارکردها و وظایف غشای سلول، عنصری ضروری و مهم به شمار می رود. فقدان کلسیم می تواند سبب از دست رفتن سفتی میوه و تجزیهً و فساد مواد سلولی آن شده و دوام انباری آن را کاهش دهد. بهبود کیفیت سیب، مرکبات، پیاز و گوجه فرنگی در اثر کاربرد کلسیم محلول در آب (نیترات کلسیم)، حتی در خاکهای فاقد کمبود مشهود کلسیم، مشاهده شده است.این مسئله به دلیل قدرت تحرک بسیار اندک کلسیم در درون گیاه، یا به عبارت دیگر، انتقال کند آن از برگها به میوه ها می باشد.

تلفات کلسیم از خاک به دلیل آبشویی آن به صورت یون همراه با نیترات است. آبشویی سبب می شود که کلسیم بیشتری نسبت به میزان جذب شده توسط گیاه از خاک خارج شود.

مصرف آهک در خاک عمدتا برای تنظیم اسیدیته خاک صورت می گیرد ولی این کار در حفظ کلسیم خاک نیز سهیم می باشد. خاکهای معدنی اقلیمهای معتدل، به ندرت از نظر کلسیم دچار کمبود می شوند ، اما خاکهای آلی و خاکهای اسیدی مناطق گرمسیری غالباً از نظر کلسیم فقیر می باشند. آهک دهی خاک ، اثرات سودمندی بر ساختمان آن دارد، زیرا یونهای (²⁺Ca) به چسبیدن ذرات خاک به یکدیگر و تشکیل خاکدانه کمک می کنند. این امر خلل و فرج خاک و نتیجه نفوذ هوا و آب را به درون آن افزایش می دهد.

منیزیم، در ساختمان رنگدانه گیاهی (کلروفیل) شرکت دارد و انرژی نور را جمع آوری کرده و آن را به شکلی تغییر می دهد که بتواند در فتوسنتز مورد استفاده قرار گیرد. بنابراین میزان جذب آن توسط گیاه چشمگیر و در گیاهان زراعی در سال حدود 10-25 کیلوگرم منیزیم در هکتار می باشد. کمبود این عنصر در برخی خاکها مانند خاکهای سبک شنی مشاهده می شود. حفظ میزان منیزیم خاک از طریق کاربرد کانیهای معدنی( مانند دولومیت که از کلسیم، منیزیم و کربنات تشکیل شده است) یا کودهای دارای منیزیم(مانند کیسیریت) یک عمل رایج زراعی در برخی نواحی می باشد.

گوگرد(Sulfur)

به طور کلی گیاهان به اندازه فسفر دارای گوگرد هستند، اما نیاز آنها به گوگرد متفاوت است. گیاهان خانواده شب بو ، ترکیبهای ویژه ای تولید می کنند که حاوی گوگرد است. نیاز کلزای روغنی به گوگرد حدود سه برابر غلات است. گیاهان زراعی که پروتئین زیاد (مانند یونجه ، شبدر) یا رشد سریع (مانند ذرت، نیشکر) دارند نیز نیاز بالایی به گوگرد دارند. از تجزیه گیاه جهت تعیین موارد کمبود گوگرد استفاده می شود. علائم کمبود گوگرد در گیاهان، مشابه علائم کمبود نیتروژن است.گیاهانی با رنگ سبز کم رنگ و کاهش ، یا در نهایت، توقف رشد،هر چند که در مورد کمبود نیتروژن، زرد شدن برگها ابتدا در برگهای مسن تر دیده می شود، اما در کمبود گوگرد این حالت نخست در برگهای جوانتر روی می دهد.

کمبود گوگرد، تشکیل پروتئین را کاهش می دهد. این مسئله به نوبه خود باعث کاهش نیاز به نیتروژن می شود و در این حالت ممکن است نیترات مصرف نشود و در بافتهای گیاه تجمع پیدا کند. گیاهان، گوگرد را با صورت سولفات از محلول خاک جذب می کنند. گوگرد معمولاً به دو شکل در خاک وجود دارد: سولفات ناشی از اکسیداسیون کانیهای سولفیدی و سولفات موجود در ماده آلی، که معدنی شدن آن، منبع اصلی گوگرد گیاهان می باشد.

عناصر کم مصرف یا ریز مغذی ها:

هفت عنصر که شامل:  آهن، منگنز، روی، مس، بر، مولیبدن و کلر عناصر غذایی کم مصرف یا کم نیاز یا ریز مغذی هستند.(البته بعضی از منابع نیکل و کبالت را نیز جزء عناصر کم مصرف قلمداد می کنند) کمبود یک یا چند عنصر ریز مغذی می تواند به رشد گیاه آسیب برساند، عملکرد را محدود نماید، کیفیت فرآورده را کاهش داده و حساسیت به بیماری را افزایش دهد.

گیاهان همانگونه که بدون عناصر پر مصرف قادر به ادامه حیات نیستند ، بدون استفاده از عناصر غذایی کم مصرف نیز قادر به ادامه حیات نخواهند بود. تفاوت عمده ای که این عناصر با عناصر پر نیاز دارند این است که این عناصر در مقایسه با عناصر پر نیاز به مقدار کمتری مورد نیاز گیاهان هستند.به عبارت دیگر تفاوت این دو دسته در مقدار نیاز گیاهان به آنها است.اما ریز مغذی ها علی رغم نیاز کم، جایگاه ویژه ای در تولیدات کشاورزی دارند.

آهن:

نقش آهن در عملکرد گیاهان به ساده ترین شکل ممکن است: بدون آهن، گیاه نمی‌تواند کلروفیل بسازد، توانایی جذب اکسیژن نداشته و در نهایت سبز هم نخواهد بود. پس آهن دقیقا چیست؟ عملکرد آهن در گیاه تقریبا همان کاری است که در خون انسان انجام می‌دهد- کمک به حمل عناصر مهم در طول سیستم گردش مواد گیاه.

نشانه های کمبود آهن در گیاهان را اینگونه می توان با توجه به مطالب گفته شده بیان کرد که بدیهی ترین نشانه کمبود آهن درگیاهان، کلروز یا زرد شدن برگهای گیاه است. در کلروز ناشی از کمبود آهن زردی برگها به صورتی خواهد بود که رگبرگهای آن سبز میمانند. اگر بخواهیم کاملتر توضیح دهیم باید بگوییم که علایم کمبود آهن به صورت شبکه ای از رگبرگ های سبز کم رنگ در متن سبز روشن یا زردی برگ در شاخه های درختان و گیاهان کاملا قابل مشاهده خواهد بود.و اگر این مشکل رفع نشود برگ ها کاملا زرد خواهند شد. برگ ها پوششی از رنگ نارنجی یا برنزه به خود میگیرند، چون آهن در گیاه پویا نیست (غیر متحرک است) این علایم ابتدا در برگ های جوان و قسمت بالای ساقه مشاهده شده و با تشدید این موضوع کل گیاه و درخت دچار این مشکل خواهد شد.

از دیگر علائم کمبود آهن در گیاه میتوان به ضعف رشد و ریزش برگها گیاه اشاره کرد اما علائم همیشه باید با زردی برگها همرا باشد. ما در در غلات هم مشکل کمبود آهن داریم که علائم آن به این صورت است که برگ های دچار کمبود آهن راه راه خواهند بود.

روی:

روی عنصری است که در مقادیر کم و حیاتی برای گیاه لازم است تا اجازه فعالیتهای فیزیولوژیک را به گیاه داده و این فعالیت ها نقش مهمی در فرآیندهای فتوسنتز و تشکیل قند، سنتز پروتیین، حاصلخیزی و رشد و مقاومت در برابر بیماری دارند. هنگامیکه کمبود روی رخ می­دهد این فعالیتهای فیزیولوژیک تضعیف شده و سلامت و حاصلخیزی گیاه بسیار تحت تاًثیر قرار می­گیرد که باعث افت محصول و پایین آمدن کیفیت آن می­شود. ذرت، برنج، حبوبات، مرکبات و درختان میوه بخصوص انگور بیشترین عکس العمل را نسبت به کمبود روی از خود نشان می دهند. هویج، گیاهان علوفه ای و جو مقاومترین گیاهان در برابر کمبود روی هستند.

علائم کمبود روی بین گونه‌های مختلف، متفاوت است اما برخی از اثرات منفی عمومی هستند. در بسیاری از گونه‌ها، زردشدن برگ‌ها اتفاق می‌افتد که اغلب بین‌آوندی است (رگ‌برگ‌های اصلی سبز باقی می‌مانند). در برخی دیگر از گونه‌ها، برگ‌های جوان بیشترین آسیب را می‌بینند، در برخی دیگر هم برگ‌های جوان و هم برگ‌های پیر دچار آسیب می‌شوند. برگ‌های تازه اغلب کوچک‌تر و نازک‌تر هستند و لبه‌های موجی دارند. با گذشت زمان، نقاط کلروتیک Chlorotic spots (مربوط به کلروفرم) به رنگ برنزی تبدیل می‌شوند و بافت‌های مرده از حاشیه‌های گیاه شروع به گسترش می‌نمایند. در برخی از گیاهان، برگ‌هایی که دچار کمبود روی هستند میان‌گره‌های کوچکی دارند، در نتیجه برگ‌ها برروی ساقه تجمع می‌یابند (گل و بوته‌ها). تغییر شکل برگ‌ها و کاهش رشد اتفاق می‌افتد، زیرا رشد برگ‌های جدید متوقف یا محدود شده‌است (برگ‌های کوتوله). از سوی دیگر طول میان‌گره‌ها کاهش یافته است.

مس:

مس بیشتر در فعالیت‌های آنزیمی گیاه و تشکیل کلروفیل دخیل است. در فرایند فتوسنتز دخیل است و برای تنفس و متابولیسم کربوهیدرات ها و پروتئین ها ضروری است. همچنین در رنگ پذیری میوه ها و گل ها نقش دارد. وجود این عنصر در سیستم‌های آنزیمی اکسیداز-کاتالاز ضروری است. همچنین این عنصر در تولید کلروپلاست و واکنش‌های انتقال الکترون سهیم و فعال کننده چندین آنزیم است.

.علائم کمبود مس، بسته به نوع گیاه متفاوت است. بطور کلی کمبود مس در درختان میوه با پلاسیدگی برگهای انتهایی و ریزش آنها مشخص می شود .. برگها به رنگ سبز تیره ولی با لکه‌های زرد رنگ در می آیند. برگها در بسیاری از گیاهان در اثرکمبود مس ، شادابی خود را از دست می دهند. فواصل بین رگبرگ ها در برگ های جوان کلروز شده و لکه های نکروتیک در میان آنها ظاهر می گردد. اندازه برگ ها در برگ های جوان کاهش می یابد. مریستم انتهایی نکروزه شده و می میرد. رشد شاخه های جانبی کاهش می یابد. رنگ گلها معمولا روشن تر از حالت عادی می شود.زیادی پتاسیم ، فسفر و سایر ریز مغذی ها بطور غیر مستقیم در کمبود مس موثرند. همچنین اگر PH خاک بالا باشد ، سبب القاء کمبود مس در گیاه می شود زیرا برای جذب گیاه کمتر در دسترس خواهد بود.

منگنز:

منگنز یکی از ریز مغذی‌های مهم گیاهی و از عناصر موثر در رشد گیاهان می‌باشد که پس از آهن در جایگاه دوم برای گیاهان مورد نیاز است. منگنز در گیاهان به‌عنوان یک عامل مهم برای سیستم‌های زیستی مختلف از جمله فتوسنتز، تنفس و جذب نیتروژن به کار می‌رود. منگنز در جوانه‌زنی گرده، رشد لوله گرده، طول عمر سلول‌های ریشه و مقاومت در برابر عوامل بیماری‌زای ریشه دخیل است. منگنز نقش مهمی در فتوسنتز دارد، زیرا فتوسيستم اکسیداسیون نیاز مطلق به منگنز دارد.منگنز در این سیستم حیاتی است، زیرا موجب تسریع فتولیز (تقسیم نور) مولکول‌های آب و فراهم کردن انرژی برای فتوسنتز می‌شود. بنابراین، تعجب‌آور نیست که کمبود منگنز، حتی در صورت عدم وجود نشانه‌های بصری در برگ‌ها به‌طور قابل‌ملاحظه‌ای باعث کاهش فتوسنتز شود.

اثر منفی کمبود منگنز در فتوسنتز موجب کاهش معنی‌دار غلظت قند محلول در قسمت‌های مختلف گیاهان می‌شود وگیاهان مستعد به آسیب سرمازدگی می گردند. کمبود منگنز به میزان زیادی سطح هرمون اکسین را نیز پایین می آورد. به‌طور گسترده‌ای این باور وجود دارد که کاهش فتوسنتز دلیل عمده کاهش تولید ماده خشک در شرایط کمبود منگنز است.

بُر:

بُر یک ماده مغذی مهم برای رشد و سلامت تمامی محصولات است. این عنصر، یک جزء از دیواره سلول‌های گیاهی و ساختارهای تولیدمثلی است. بُر یکی از مواد مغذی موجود در خاک است، به این معنی که در معرض حرکت در خاک است. ازآنجایی‌که بُر در مقادیر کمی برای گیاهان موردنیاز است، مهم است که به‌صورت یکنواخت در سراسر زمین عرضه شود. مخلوط کودهای سنتی ضد بُر برای دستیابی به توزیع مواد مغذی یکنواخت در زمین بسیار مؤثر است.

بُر نقش کلیدی در طیف گسترده‌ای از عملکردهای گیاهی از جمله تشکیل دیواره سلولی و ثبات آن، حفظ یکپارچگی ساختار و عملکردی غشاءهای بیولوژیک، حرکت قند یا انرژی به قسمت‌های در حال رشد گیاهان و گرده‌افشانی و تنظیم دانه دارد. بُر برای تثبیت نیتروژن و غلظت آن در محصولات بقولات نیز لازم است. کمبود بُر به‌طور کلی منجر به تولید دانه‌های گرده خالی، گرده گل ضعیف و کاهش تعداد گل در هر گیاه می‌شود. عرضه بُر کم می‌تواند رشد ریشه‌ها را تحریک کند.

مولیبدن :

مطالعات نشان داده است حبوبات و کلزا به میزان بیشتری از مولیبدن نیاز دارند. طی سالهای اخیر، سطح پوشش و برداشت هر دو این محصول افزایش داشته است و از این رو، مواد مغذی همچون مولیبدن را بیش از پیش از خاک استخراج می‌کرده‌اند.

کلر:

مانند ساير عناصر، علائم کمبود این عنصر از گياهي به گياه ديگر متفاوت است، پژمردگي نوک پهنک برگ و سپس سبز زردي، برونزه شدن و بافت مردگي متداولترين علايم کمبود کلر هستند. همچنين محدود شدن رشد ريشه همراه با ريشه‌هاي جانبي و ضخيم و کوتاه و سرچماقي شدن از ويژگي‌هاي کمبود کلر مي باشد. در جو ممکن است برگها به صورت لوله اي، و پيچيده طويل تر از برگهاي طبيعي و داراي رشد کمتر و نسبت به برگهاي طبيعي شکننده تر گردند. در سيب زميني رنگ برگها، سبز روشن شده و داراي ظاهري زبر و خشن مي شوند (با برآمدگي هاي عمودي در سطح بالايي). در درخت نارگيل با کمبود کلر، برگهاي پير زردرنگ و يا داراي پيسه (Mottling ) نارنجي مي شوند و نوک و کناره برگها خشک مي شود.

سمیت:
سمیت کلر مانند سمیت بر میباشد، نوک و حاشیه برگها سوخته می شود و در مسمویت های شدید بافت‌های مرده در نوک برگ در تابستان زیاد شده تا حدی که نصف یا بیشتر قسمت  انتهایی برگ می‌میرد. به دلیل شباهت بین مسمومیت کلر و بور تجزیه برگ در زمان بروز علائم قابل اهمیت است.
در بحث سمیت کلر با افزایش میزان این عنصر در آب آبیاری مسمومیت ایجاد میشود.  اما اگر عامل سمیت در خاک باشد با آبشویی میتوان اثرات آن را کم کرد.